EVRİM ALTUĞ- 18’inci Venedik Bienali Memleketler arası Mimarlık Sergisi’nin Arsenale’deki Türkiye Pavyonu’nda İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın (İKSV) uyumunda yer alacak “Hayalet Öyküleri: Mimarlığın Çuval Teorisi” projesi, dün İstanbul Florya’daki İPA (İstanbul Planlama Ajansı) yerleşkesi ‘Havuz’ alanında yapılan geniş iştirakli bir toplantı ile gün ışığına çıktı.
20 Mayıs itibarıyla Venedik’te izlenecek projenin küratörleri Sevince Bayrak ve Oral Göktaş’ın sunumları ile özetledikleri “Hayalet Hikâyeleri”, ilhamını tartıyla “Mülksüzler” isimli yapıtıyla bilinen ve 2018’de yitirdiğimiz bayan bilim-kurgu müellifi Ursula K. Le Guin’den alıyor.
Kavramsal çatısında “Bulut” ve “Tezgâh” üzere iki tasarım katmanı bulunan, YouTube ile öbür toplumsal medya araçlarıyla da kendini geliştirerek dijital, toplumsal ve kültürel taraftan besleyen bu etkileşimli belgeleme, araştırma ile tartışma projesi tıpkı vakitte bayan, evrim ve yaratıcılık ögeleri üzerine toplumsal, arkeolojik, sanat tarihi çalışması “Kadının Yaratıcılığı: Cinsel Evrim ve Toplumu Biçimlendirme” ile tanınan Elizabeth Fisher’a da dayanıyor.
Küratörler Bayrak ve Göktaş, projeyi bilhassa 6 Şubat 2023 sabaha karşı arka arda yaşanan ve Türkiye’nin büyük kısmı ile Suriye’yi ve etrafını etkileyen Kahramanmaraş merkezli zelzele fırtınası ile de ilişkilendiriyor.
Geleceğin laboratuvarı
T.C. Dışişleri Bakanlığı himayesi ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın katkısını alan, Schüco Türkiye ve VitrA’nın eş sponsorluğu ile sunulan “Hayalet Hikâyeleri”, ikilinin verdiği bilgiye nazaran “…binalarla ilgili kanıksanmış imgeleri ve yaklaşımları sorgulayarak, daha gösterişli, başarılı örneklere odaklanmak yerine terk edilmiş binaların kıssalarını dinlemeyi ve anlamayı” öneriyor.
Beraberinde 15 unsurluk bir manifestoyu getiren, 20 yıllığına hem sanat, hem mimarlık bienali için İKSV öncülüğü ile kiralanmış Arsenale’de 26 Kasım’a dek izlenecek proje ayrıyeten, “‘Geleceğin laboratuvarı’ olarak ele alınabilecek bu yapıları yıkmak ya da mukadderatına terk etmek yerine, nasıl dönüştürülebileceğine dair araştırmalarla geleceğe dair umut verecek teklifleri ortaya çıkarmayı” amaçlıyor.
Bayrak ve Göktaş, toplantıda bilhassa İKSV Genel Müdürü Görgün Taner’in 6 Şubat afeti akabinde mimarlık parantezinde kolektif, yapan, üretken ve kurtarıcı bir anlayışa gönderme yaparak tanıttığı manifestolarında projenin ‘hikâye’sini, ‘yapı’ ögesinin bir ‘çuval’ yahut ‘havuz’ olup olamayacağını gündeme taşıyor.
İkili, sunumlarını insanlığın en eski kültürel araçlarından olan ‘çuval’ ve tükenmez fonksiyonuna dayandırarak yaptıkları projede, Florya İPA havuzunun da asıl olarak “Terk edilmiş bir yüzme havuzunun, kamusal bir dinleme ve paylaşma havuzuna dönüştürülmesinden türetildiğinin” altını çiziyor.
Bu eksende Bayrak ve Göktaş’ın ‘havuz problemi’ni havuz tahliline dönüştürdükleri, dizaynıyla da bir ‘pazar yeri’ni hissettirdikleri projenin doğum yeri, çarşamba günleri kurulan Yeşilköy Semt Pazarı’na komşuluğu ile de insanı gülümsetiyor. Projenin sunumunda, ‘atıl’ vaziyetteki Bolu Mudurnu Şato Villaları’ndan Ankara’daki meşhur ‘Anka Park’a, Tarlabaşı kentsel dönüşüm hareketinden, bilhassa genç jenerasyonun belleğinde ‘saçmalığının tasarımı ve rengi ile’ yer etmiş eski Kahramanmaraş Vilayet Özel Yönetim Binası da, birer ‘vaka’ olarak, gözden kaçmıyor.
Küratörlerin, bilhassa ‘ihmal edilenin öyküsünü öne çıkarmak’ gayesini lisana getirdiği, mimarlık ismine yapan bir ‘zihin şantiyesi’ gayesi içeren Hayalet Hikâyeleri’nin manifestosunda, “Son Kullanma Tarihi”, “Olay Yeri İnceleme”, “Tamir Dükkânı” ve “Test Sürüşü” üzere ‘gündelik, acil ve pratik’ tabirler olumlu manâda kışkırtıcı bir rol oynuyor.
İkili sunumlarında ayrıyeten, TRT arşivinde buldukları 1972 tarihli bir ‘beton üretim belgeseli’ne vurguda bulunurken, 2012’ye kadar ülkenin beton ihracatında bir numara olduğunu ve bu uygulamanın geçmişinin, hakikat biçimde yapıldığı takdirde, milattan öncenin Ortadoğu belleğine uzandığını da kamuoyuna tekrar anımsatıyor.
Küratörler Sevince Bayrak ve Oral Göktaş
Çuval teorisinin gelecek ders programı
Küratörler Sevince Bayrak ve Oral Göktaş, bir tıp ‘ileri dönüşüm’ mantığı ile optimist biçimde, yalnız Türkiye’ye değil, tüm dünyaya önerdikleri çok katmanlı “Mimarlığın Çuval Teorisi” kapsamında, geleceğe dönük kimi mesleklerin varlığını da sorguluyor. Bu ‘hayalet meslekler’ ortasında, şunlar dikkati çekiyor:
*Beton Düzgünleştirme Uzmanı
*Hayalet Gayrimenkul Avcısı
*Kısmî Düzgünleştirme Mimarı
*Kriz Mimarı
*Uygulanabilir Görselleştirme Uzmanı
*Peyzaj Bakımı
*Çevresel Tesir Muhasebecisi
*Söküm Koreografi
*Yapı Materyali Geri Dönüşümcüsü
*Güçlendirme Tasarımcısı
*Bina Vakanüvisi