Mevsimlik tarım emekçileri mart ayından bu yana yeniden yollara düştü. Ekmeğinin peşinden giden emekçilerin; tarım eserlerinin ekiminden hasadına kadar uğraşları, neredeyse her eserde emekleri olacak. Mart ayıyla birlikte şeker pancarı ekimiyle başlayan seyahat; fındık bitene kadar süratle devam edecek. Manisa’da kiraz, Adana ovalarında pamuk, Nevşehir’de şeker pancarı, Ordu’da fındık toplayan emekçiler; tekrar patatesten baklagillere, meyveden narenciyeye kadar pek çok eserin hasadı için de yollarda olacak.
3 milyon bireye yakın olduğu iddia edilen mevsimlik tarım çalışanları, evvelki yıllara nazaran giderek azalıyor; tarımda çalışmayı bırakıyor. Çalışma şartlarındaki iyileşmelerin çok yavaş olduğu mevsimlik tarım personellerinin yerini ise Suriyeli tarım emekçileri dolduruyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran, mevsimlik bayan emekçilerin günlük fiyatları 70 liraya, erkek personel fiyatları de 85 lira düzeyine geliyor. Kimi eserlerin hasadında ise personele kilo başı ödeme yapılabiliyor.
Kayıt dışındalar
Her mevsim çeşitli ekim ve hasat vakitlerinde bir bölgeden öteki bölgeye taşınan çalışanlar, üretimin her alanında olsalar da ne yazık ki kayıtları yok. Türkiye’nin ihracatında hissesi olan şirketlerde günlük de olsa sigortaları yapılan emekçiler, genel olarak kayıt dışının çok ağır olduğu bir çalışma tertibine sahip.
Tarım Müellifi Ali Ekber Yıldırım, küçükten büyüğe işletmelerde ve aile tarım alanlarında sigortalama oranının çok düşük olduğunu söyledi. Yıldırım, “İşçi başı olarak bilinen ‘çavuş’ dayı’ topladığı çalışanları bir hafta bir yere, bir hafta bir yere götürüyor. Bu ortada sigortayı kim yapacak. Tahminen devletin bunu bir halde teşvik edecek sistemleri hayata geçirip, denetlemesi lazım. Günlük sigortalama kesinlikle yapılıyordur lakin oranı çok düşük kalır” dedi.
Çözüm de mevsimlik!
Her ne kadar örnek projeler yapılsa da, mevsimlik tarım personelleri barınma, ulaşım, sıhhat ve eğitim üzere gereksinimlerinde hala çok yetersiz kaidelerde çalışıyor. “Mevsimlik emekçilerin çalışma kuralları da mevsimlik gündeme geliyor” diyen Yıldırım, bu periyot geçince tahlil tekliflerinin ya hayata geçmekte geciktiğini ya da hiç geçemediğine dikkat çekti.
Uludağ Yaş Meyve Zerzevat İhracatçılar Birliği Lider Yardımcısı Senih Yazgan da, üreticinin girdi maliyetlerinin çok yüksek olduğunu, bu manada artık personel fiyatının de ağır bir maliyet olarak geldiğini söyledi. Yazgan, “İşçilerin çalışma kurallarının güzelleştirilmesi gerektiği şartsız bir gerçek. Lakin üreticinin bunu aslında tek başına yapması mümkün değil. Mesela büyükşehirlerin vilayet hudutları içinde kalan bir yığın ziraî üretim alanı var; belediyeler, konaklamalar ve ulaşım imkanlarını sağlayabilir. O vakit daha küçük sayılara mal olabilir” diye konuştu.
‘Tarla yerine lokanta’
Köylerde yaşayan insan sayısının giderek azalması ve yaşlanan nüfus; üretime olumsuz tesir ettiği üzere, tarım çalışanı sayısını da olumsuz etkiliyor. Ali Ekber Yıldırım, “Yaşayan gençler ise öbür bir garantili iş istiyor. Mesela tarlada çalışmak yerine bir otelde, bir lokantada garson olmayı tercih ediyorlar” dedi. Türkiye Ziraatçılar Derneği (TZD) Lideri Hüseyin Demirtaş ise, “Modern üretim tesisi denilerek büyük işletmelere sağlanan dayanak, küçük ve orta ölçekli çiftçiyi, aileleri kurtarmıyor. Köyde yardım edecek çoluk çocuk da kalmayınca mevsimlik çalışanlara gereksinim oluyor. Fakat tıpkı kısır döngü içinde mevsimlik emekçi sayısı da azalıyor” diye konuştu.
İşçi azalıyor, makine artıyor
Tarımda yalnızca emekçilerin meseleleri değil, emekçi sorunu da giderek büyüyor. Tarım uzmanları son yıllara kadar Güneydoğu bölgesinden Ege’ye gerçek ağır bir personel göçü yaşandığını lakin bu emekçi akınının çok azaldığını belirtiyor. Yanı sıra tarımda makineleşme de artıyor. Fakat Türkiye’nin coğrafik yapısı açısından büsbütün makineleşme çok güç.
Azalan mevsimlik emekçilerin yerine ise her bölge kendi içinde bir tahlil geliştirmiş. Buna nazaran, İzmir’de, Manisa’da kiraz hasadına Kütahya’dan personel geliyor. Meyve hasadında Suriyeli mevsimlik tarım emekçilerine yer verilmediğini belirten Ali Ekber Yıldırım, “Suriyelilerin meyve konusunda tecrübeli olmadığı düşünülüyor. Fakat öbür yandan ‘Suriyeliler olmasa personel bulamayacağız’ diyen de pek çok üretici var. Mesela Güneydoğu’da ise pamuk toplama aslında büyük oranda makineye geçti. Tekrar Şanlıurfa pamuk toplama makinelerinin en çok kullanıldığı yer. Ege’de bu alanlar büsbütün makine oluyor” dedi.