DUYGU ERDOĞAN- Türkiye’nin üretiminde kıymetli kelam sahibi olduğu limon, elma ve kuru soğanda marketlerdeki yüksek fiyatlar tüketici için çok şaşırtan oldu. Soğanda son bir ayda fiyatlar yüzde 40’tan fazla arttı. Kuru soğan fiyatları en düşük 18 liradan başlayarak 32 liraya kadar fiyatlarla satılıyor. Elma fiyatları ise 2022’nin son çeyreğinden bu yana yüksek. Marketlerde ortalama elma fiyatı 20-25 lira düzeyinde. Son birkaç yıldır fiyat artışıyla gündemden düşmeyen limon 20 lira bandından tüketiciyle buluşuyor. Adana’da erkenci kuru soğan hasadı başladı. Bayramdan sonra fiyatlarda bir gevşeme bekleniyor. Amasya’nın erkenci cinsleri de haziranda piyasada olacak. Limon ve elmada ise eser bol olmasına karşın yüksek fiyatlar dikkat çekiyor. ‘Meyve ve zerzevat lüks olmasın’ diyen üreticiler, tarla ile sofra ortasındaki sistemin işleyişine yönelik yeni düzenlemeler bekliyor.
*Kuru soğan: Türkiye’de yılda 2.5 milyon ton kuru soğan üretiliyor. Bu üretimin 2 milyon ton kadarı iç piyasada tüketiliyor. Lakin 2018’den bu yana üretim ve fiyatlar bir istikrara oturmuyor. 2018 sonunda yüksek seyreden soğan fiyatları (7-10 lira) nedeniyle oluşan telaşlarla depolarda koruma edilmek durumunda olan soğanlar yapılan baskınlarla piyasaya sürülmüş, akabinde eser azlığı nedeniyle ithalatta gümrük vergisi sıfırlanmıştı. Bu süreç akabinde piyasaya çıkan erkenci çeşitler para etmeyince üretici tarladaki eserini toplamamıştı. Bu nedenle 2021’de örneğin Adana’da soğan üretimi üçte bir düzeyinde kalmıştı. Mevcut devirde kışlık üretici bölgeler olan Ankara, Amasya ve Çorum’da depolarda soğan kalmadı. Erkenci çeşitler piyasaya çıkıyor. Evvel Adana, akabinde Hatay hasat yapacak. Fiyatların bayramdan sonra gevşemesi bekleniyor. Bu yıl soğanda üretim artışı var.
*Limon: Yıllık üretimin 1.5 milyon tonun üzerinden olduğu limonda Türkiye’nin kendine yeterliliği yüzde 180’e yakın. Eserin yaklaşık 800 bin tonu iç piyasada tüketilirken bir o kadar da ihraç ediliyor. Limon son birkaç yıldır yüksek fiyat artışlarıyla gündemde. 2020, 2021 yıllarında uygulanan ihracat yasaklarıyla, limonun dünyada pazar kaybettiği tabir ediliyor. Ülke genelinde ve zelzele bölgesinde çiftçinin satılamayan eserleri için çeşitli kuruluşların toplu alımları da olmuştu. Kısmından 3 liraya alınan limonun kilosu tüketiciye 20 liranın üzerinde satılıyor. Halbuki eser bol! Şu anda Mersin ve Adana’da bahçeler, depolar limon dolu lakin üretici satamadığı için eser elinde kalıyor.
*Elma: Yıllık 4.5 milyon ton ve üzerinde olan elma üretiminde Türkiye yüzde 170 kendine yeterlilik oranına sahip. Yani üretim epey fazla. Lakin ortadaki pazarlama sistemi, artan nakliyecilik maliyetleriyle birleşince markette 25 liraya kadar elma çeşitleri bulunuyor. Tüm maliyetleriyle tarladan ve üretim yapılan vilayetten çıkışı 6-8 lira olan elma, İstanbul Hali’ne 8-12 lira fiyatla geliyor. Bu fiyatlar ise satış yerlerine ulaşımla 18-25 lira ortasında fiyatlar satılıyor. Tüketici üretim yerinden 3 katı değerliye elma yiyor.
Haftaya tam hasat başlıyor
Adana’da erkenci yazlık soğan çeşidinde hasat başladı, gelecek hafta bu kapsamda tüm erkenci cinslerde hasat olacak. Yüreğir Ziraat Odası Lideri Mehmet Akın Doğan, “Ardından Hatay’da hasat başlayacak. Kuru soğan üreticide şu anda 17 lira ancak yeni eserlerin piyasaya girmesiyle fiyat düşecektir. Kışlık soğanda Ankara, Amasya ve Çorum depolarında soğan kalmadı. Eser azaldığı için fiyat markette hayli yükseldi. Fakat bu yıl üretim fazla. Bayramdan sonra başlayacak gevşeme kışlık eserlerle devam eder” dedi.
Amasya Ziraat Odası Lideri Mustafa Cebeci, kuru soğanda depolardaki son eserler olduğunu ve fiyatların toptanda 14 lira düzeyinde bulunduğunu söyledi. Cebeci, hasat başlayan Adana ile artan ekim oranı tesiriyle fiyatların gevşeyeceğini lisana getirdi.
‘Maliyet yüksek, sistem işlemiyor’
Mersin (Akdeniz) Ziraat Odası Başkanı Musa Yılmaz, “Bahçeler, depolar limon dolu lakin satılmıyor” derken en büyük sorunun ihracat eksikliği olduğunu söyledi. Ürünün fazla kısmının ihracata gitmediği sürece üretim bölgelerinde kasvetler yaşanmaya devam edeceğini anlatan Yılmaz, iç piyasa için ise şunları söyledi:
“Şu anda üretim maliyetinin altında bir fiyatla yani kolunda 3 liraya eser satıyoruz. Üretici çok sıkıntı durumda. Bahçesini satıp borcunu ödemeye çalışanlar var. Üretici ile tüketici ortasında bu ortamda fiyat farkının yüksek olmasının temel nedeni, Mersin’den İstanbul’a eserin işlenip ulaştırılmasında gizli. Öncelikle büyük bir taşıma maliyeti var. Paketleme maliyeti de çok yükseldi. Yakıt, güç, personellik kıymetli. Bunun üzerine tüccar da azla yetinmiyor. Tahlili, devlettedir. Çiftçinin eserini en azından ülke içinde vilayetlere götürebilecek, sürdürülebilir bir sistem işletilmeli. Çitfçinin kooperatifçilikte, bu sistemde birlikleşmeye gereksinimi var.”
‘Üretici kazanamadı, tüketici ulaşamadı’
Karaman Ziraat Odası Lideri Mehmet Bayram, üreticide elmanın 3.5 lira bandında olduğunu söz ederken, soğuk hava depolarından İstanbul’a sevkinin fiyatı 6 liraya taşıdığını anlattı. ‘Üretici kazanamadı, tüketici ise 25 liraya elma aıyor’ diyen Bayram, “Arada üç katını aşan fark var. İstanbul ulaşımla birlikte fiyat 8-12 liraya ulaşıyor. Nakliye, paketleme üzere maliyetler çok yüksek. Kendi kendimize elmayı lüks tüketim haline getiriyoruz. Şu anda depolarda elmalar mevcut. Pazarlama sistemini üretici ve tüketici lehine çözmemiz lazım” tabirlerini kullandı.