Türk makam müziğinin tüm ayrıntıları, bestekâr ve akademisyen Gönül Paçacı Tunçay’ın birinci cilt halinde yayımlanan “Neşriyât-ı Mûsıkî: Osmanlı Müziğini Okumak” isimli yapıtında inceleniyor. Tunçay bunu yaparken Tanburî Cemil Beyefendi, Udî İsmail Sami Beyefendi ve Udî Mehmed Fahri Beyefendi üzere ustaların hayat hikayelerine başvuruyor, Anadolu türkülerinden kantolar ve ilahilere, mehterhâne notalarından yabancı kayıtlar, mecmualar ve kuramlara kadar yararlanıyor.
VakıfBank Kültür Yayınları (VBKY) tarafından okura sunulan bu eşsiz başucu kaynağı, Osmanlı mûsıkîsinin değişim sürecini yayınlar üzerinden ele alıyor, her ayrıntıyı kapsamlı bir halde pahalandırıyor.
Sonra derece gelişkin ve bütünlüklü
Tunçay, Türk müziğinin dinleme, dinleyerek ezberleme, hafızada toplanan birikimle ses ve saz talim ile icrasına uygun bir yapıda olduğunu söylüyor. Tunçay, şöyle devam ediyor: “… Osmanlı müziğinin uzun vakitler boyunca şifahen aktarılan, hafızadan hafızaya geçen ve doğal frekanslara dayalı aralıklarla çeşni ve makamlardan temellenen yapısı, kendi içinde sonra derece gelişkin ve bütünlüklüdür. Teorisinin geçmişten itibaren hudutlu kaynaklarda, az sayıda müzisyence ele alınmış olmasını da, bu yapının sonucu olarak kıymetlendirebiliriz.”
Güfte mecmuları birinci basamak
Çalışmayı hazırlarken birçok kaynaktan, tarihi kayıttan/arşivden yararlanan Tunçay, güfte mecmuaların, yapıtların mevcudiyetinden haberdar olabileceğimiz, makam ve metotlarını öğrenebileceğimiz birinci basamak oluşuna dikkat çekiyor. Bilinen basılı en kapsamlı güfte mecmuası Hânende, en eski güfte mecmuası ise 1852’de yayımlanan Mecmua-i Müzik: “Müziğin yazılması ve yayılmasının bir ileri basamağı olan basılı müzik materyalleri için 19’uncu yüzyılın ortalarına kadar vakit geçmesi gerekecekti.”
Batı notalarıyla tanışmak
Tunçay’ın belirttiğine nazaran, 30’uncu Osmanlı Padişahı II. Mahmud mehterhâneyi lağvetti, Batı usulü bir bando yapılanmasını destekledi, İtalya’dan müzik hocaları getirdi, çalışmalar sonucunda de klâsik müzik üzerinde önemli bir tesir gerçekleşti. Tunçay, “Batının porteli notasının Osmanlı’ya girmesi, ordu kanalı üzerinden merkezi bir tercihle gerçekleşmiş olmakla birlikte, bu iki mûsıkinin kavramsal ve yapısal farklarının karşılıklı ya da yumuşak bir sözle bir ortada varolmaya çalıştığı bir süreç başlamıştır” kelamlarını kaydediyor. “Türk müziğinin daha ağır ve yaygın yaşayan tarafının icra olmasına karşın, bilhassa sesin kaydedilebildiği tarihlerden, yani 19’uncu yüzyıl sonlarından öncesinin daha muğlak bir birikim olduğunu söyleyebiliriz” diyen Tunçay, lakin müziğimiz hafızaya ve birebir meşk yoluyla transfere dayandığından, yapıtların değişme, dönüşme ve anonimleşme ihtimalini daima göz önünde tutmak gerektiğini vurguluyor.
Gönül Paçacı Tunçay’ın iki ciltlik dev çalışması “Neşriyât-ı Mûsıkî: Osmanlı Müziğini Okumak”, mûsıkî tarihimizi aydınlatan emsalsiz bir kaynak. Osmanlı mûsıkîsinin evrelerini mevcut yayınlarla birlikte öncesi ve sonrasıyla ayrıntılandırıyor, bu doğrultuda her detaya kulak veriyor.
Künye
Kitap: Neşriyât-ı Mûsıkî: Osmanlı Müziğini Okumak – 2 Cilt
Yazar: Gönül Paçacı Tunçay
Yayınevi: VakıfBank Kültür Yayınları
Sayfa sayısı: 1020
Fiyatı: 86,40 TL