Zeynep Dilara Akyürek Milliyet com tr Sarsıntı bölgesi olan Anadolu toprakları tarihte her medeniyetten insanlara hacklink panel konut sahipliği yaptı Farklı devletlerin en özel mimari yapıtları asırlarca büyük sarsıntılara meydan okudu Yapıların ayakta kalmasını sağlayan sağlamlık sırrının yanında hasar tespiti için de kıymetli bir sistem kullanılıyordu Artukluların hacklink 800 yıl evvel Diyarbakır da kurduğu Mesudiye Medresesi de sarsıntı terazisinin kullanıldığı tarihi yapılardan biriydi Kahramanmaraş merkezli 7 7 ve 7 6 büyüklüklerindeki sarsıntılar sonrası medresede yapılan hasar tespit çalışmalarında hacklink satın al yapının hasar almadığı anlaşıldı Pekala zelzele terazilerinin geçmişten bugüne değeri ne Dicle Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Kısım Lideri Prof Dr Zeynel Fuat Toprak ve Sakarya Üniversitesi Mimarlık Kısmı Öğretim Vazifelisi Mehmet İhsan Tezemir Milliyet com tr’ye anlattı
‘
İCATLARI DİĞERLERİNE MAL EDİLİYOR’
Medresenin mihrabında zelzele terazisi olarak tasarlanan iki sütunun 7 7 ve 7 6 büyüklüklerindeki sarsıntılar sonrası problemsiz halde döndüğü tespit edildi Muradiye Medresesi nin planını Halepli Usta Cafer Bin Mahmud çizmişti Ancak Mimar Sinan ın da yapıtlarında kullandığı ve geliştirdiği zelzele terazilerinin geçmişi ise tartışma konusu 1200 lü yıllarda yaşadığı kestirim edilen bilim insanı El Cezeri nin ismi zelzele terazileri ile anılsa da terazileri Leonardo da Vinci nin bulduğu savları da var
El Cezeri nin Leonardo da Vinci den 500 yıl kadar evvel yaşadığına dikkat çeken Dicle Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Kısım Lideri Prof Dr Zeynel Fuat Toprak Onun icatlarının tamamı robotik esasen El Cezeri nin icatları daima diğerlerine mal ediliyor Robotik bilimini birinci sefer teknolojik hayata aktarmış kişi de Artuklular ın başmühendisi El Cezeri’dir Zelzele terazisi de başmühendisin kıymetli icatlarından biridir Yapıda yalnızca sarsıntı nedeniyle değil öbür sebeplerle meydana gelen oturmaları da gösterir dedi
İKİ DEĞERLİ SEBEBİ VAR
Prof Dr Zeynel Fuat Toprak zelzele terazilerinin cami ve medreselerin mihraplarına yerleştirilmesinin iki kıymetli sebebini şu sözlerle açıkladı
“Deprem terazilerinin mihraba koyulmasının birinci sebebi estetik korkulardır. Orada hoş bir görünüm elde edilmesini sağlar. İkinci sebebi ise yapıların en hassas noktasının mihrap olmasıdır. Orada yapılan bir tespit bütün bir yapıyla ilgili fikir sahibi olmayı sağlayabilir. El Cezeri’nin bu kıymetli icadını Mimar Sinan geliştirerek kendi yapıtlarına de uygulamıştır.”
DEPREM TERAZİLERİ YANLIŞSIZ SONUÇ VERİR Mİ
Deprem terazileri tarihi yapıların aşikâr noktalarına yerleştiriliyordu Yaşanan sarsıntı sonrası sütun rahatlıkla dönüyorsa yapının hasar almadığı kaydediliyordu Sarsıntı terazileri ile ilgili değerli detayları Sakarya Üniversitesi Mimarlık Kısmı Öğretim Vazifelisi Mehmet İhsan Tezemir şu sözlerle açıkladı
“Deprem terazilerinin çalışma mantığı kolaydır. Sarsıntı terazisinin üstünde bulunduğu duvar bir sebepten ötürü kasılırsa yahut kırılırsa terazinin silindir formundaki sütun taşı bulunduğu yerde sıkışıp dönmeyecektir. Bu durum duvardaki deformasyon, bina temelindeki farklı bir oturma, kırılma yahut yan yatmadan kaynaklanabilir. Sütunda oluşan sıkışma, temel altında toprak kayması, yumuşak dolgu yerin çökmesi yahut zelzele üzere sebeplerden kaynaklanabilir. Kimi tarihi yapılarda binanın öteki kısımlarında de bu terazilerin kullanıldığını görüyoruz. Yalnızca mihrap duvarına değil yan duvarlara hatta kolon ve minare gövdelerine de zelzele terazileri koyulabiliyor.”
‘İYİ BİR MÜHENDİS SU TERAZİSİYLE BULUR’
Mehmet İhsan Tezemir zelzele terazilerinin bugün inşa edilen yapılarda kullanılmadığını belirten ve sarsıntı terazilerine yeni teknoloji çağında gerek duyulmadığının altını çizen Tezemir şunu da ekledi İyi bir mühendis binayla ilgili şüphelenilen bir durumda nalburdan alacağı kolay bir su terazisiyle bir binadaki duvar ve döşemelerdeki yatmaları çökmeleri eğilmeleri kolay kolay bulabilir Gelişmiş bir lazer terazi ile daha hassas ölçümlerde yapılabilir
‘DAHA ÇOK GÖRSEL HEDEFLİ YAPILMIŞ’
Mehmet İhsan Tezemir o periyotlarda yaşamış insanların yeteneklerine dikkat çekerek sarsıntı terazilerinin farklı gayeler için de yapılmış olabileceğini tabir etti
“Benim niyetim bu sarsıntı terazilerinin fonksiyonellikten daha çok görsel hedefli yapıldığı tarafında. O periyodun harika yapılarını inşa eden mimar ve mühendisler bir bakışta yapıda oturma mı var, çökme mi var, yan yatma mı var, bunları çabucak anlayabilecek yeteneğe sahiptiler. Bu terazileri yaptılar zira her gelen insan bunları çeviriyor, ‘Bak işte bu bina sağlam’ diye düşünerek moral buluyor, teraziler insanlara binanın durumu hakkında itimat veriyor.” Mehmet İhsan Tezemir
BİRÇOK VİLAYETTE ÖRNEKLERİ VAR
Deprem terazileri bugün sağlam formda ayakta kalan birçok yapıda hasar tespitiyle ilgili ipucu veriyor 1400 lerde inşa edildiği kestirim edilen Hatay Mahremiye Camii 6 Şubat taki sarsıntılarda ayakta kalmayı başaramasa da sarsıntı terazileri o mescitte de kullanılmıştı
Tarihin en kıymetli mimarlarından biri olan Mimar Sinan’ın yapıtlarında de zelzele terazisi görmek mümkün 1585 yılında inşası tamamlanan Manisa’daki Muradiye Camii nde mihrabın iki yanında zelzele terazisi bulunuyor Ayrıyeten 1424 yılında yapılan Bursa Yeşil Camii ‘de bu terazilerin kullanıldığı mescitlerden biri olarak varlığını sürdürüyor