Çin’deki kültürel ve insani değişimi gösterme konusunda usta sinemacı Jia Zhangke, 71. Cannes Sinema Festivali’nde yarışan sineması ‘Jiang hu er nü / Kül En Saf Beyazdır’, izleyicisine tanıdık gelen temaları bir aşk öyküsü üzerinden işliyor. ‘Jianghu’ diye isimlendirilen yer altı dünyasında geçen sinemada, ana karakterler Qiao ve erkek arkadaşı Bin. ‘Jianghu’ başkanlarından birinin öldürülmesinin akabinde Qiao, Bin’i sıkıntı bir durumda savunuyor ve ikili farklı istikametlere savruluyor. Yıllara ve farklı coğrafyalara uzanan bu kıssayı, Zhangke’yle konuştuk.
– Film ‘jianghu’ dünyası içinde geçiyor. Bu dünyayı nasıl tanım edersiniz?
Çin’deki ‘jianghu’ kültürü mafya yahut gangsterden daha geniş ortam. Çin kültüründeki ‘Jianghu’ya mensup beşerler alt sınıftan gelir ve toplumun dışında yaşarlar. Kendilerini koruyabilmek için bir ortaya gelir ve gruplaşırlar. Mafya üzere düşünebilirsiniz lakin Çin’deki kavram birebir değil. Jianghu’da küçük kümeler vardır ve herkesin kendi prensip, kural, ideoloji ve adetleri olur. Ayrıyeten toplumun içinde zorlayacakları, ana akım güç istikrarını sarsacakları kümeler bulunur. Birebir vakitte evsizler, sürüklenenler de bu tarifin içine girebilir mesela. Mafya, hatalı yahut gangsterden çok daha kapsayıcı bir kültür.
– Neden bu defa bir bayan kahramana, Qiao’ya odaklanmayı tercih ettiniz?
‘Jianghu’ya yahut ana akım Çin kültürüne baktığınızda erkek odaklı, ataerkil bir kültürle karşılaşıyoruz. Lakin şahsen Çin’in gerçekliğine baktığımda, birçok güçlü, kararlı bayan var. Toplumun eğilimlerine karşın birçok bedeli ve sevgiyi onlar ayakta tutuyor. Bunun bilakis erkekler, güç ve para odaklı bir hayat sürüyor. Münasebetiyle bir insan olarak bir bayanın bakış açısını yansıtmak daha fazla ilgimi çekti. Toplum değil, karakter özelinden konuşursam, Qiao’nun geçirdiği değişimi de göstermek istedim. Sinemanın başında saf bir insanken, vakit geçtikçe tuttuğunu koparan çok güçlü bir figüre dönüşüyor.
– Filmde Qiao’yu eşiniz Zhao Tao canlandırıyor. İş birliğinizden bahsedebilir misiniz?
Eşimle yaptığım iş birliği bir şeyleri anlamamda çok yardımcı oldu. Bilhassa de bayanların bakış açısını. Onun bu rol için yaptığı araştırma sayesinde bir şeyleri farklı görebilmeye başladım ve erkek bakış açısından bayana geçebildim. Mesela şu örneği verebilirim: ‘Jianghu’ kültürü içinde yer alan bir bayan karakter için birçok araştırma yaptı, bilgi topladı. Qiao rolünü tartışırken bir yerde Zhao dedi ki, “Sanırım ‘jianghu’ kültürü üzerine ziyadesiyle bilgi sahibiyim. Artık bir bayanın mantığını düşünmek istiyorum.” Bunun üzere katkıları senaryoyu değiştirmeme ve yine kurgulamama vesile oldu. Münasebetiyle bu sinema için ‘jianghu’ içindeki bir bayanla ilgili demek istemem; bir bayanın bakış açısını yakalamaya çalışan bir sinema derim. İşin özü bu…
– Filmde Qiao çok değişiyor. Aşkı ve ihaneti yaşıyor. Erkekler değişim açısından onun çok gerisinde kalıyor güya. Siz de o denli mi düşünüyorsunuz?
Filmin kapsadığı vakti bu kadar uzun, 2001-2018 ortasında tutmamın nedeni, bir bayanın değişimini, olgunlaşmasını hakkıyla gösterebilmekti. Sinemanın başında saf, hassas bir halde. Sonradan çok güçlü birisine dönüşüyor. Kendisi dönüşmekle kalmıyor; dönüştüğü güçlü kişi etrafındaki toplumu ve insanları da değiştirebiliyor. Etrafımda birçok bayan büyürken, vakit içinde zorluklar yaşıyor, pürüzlerle karşılaşıyor. Bir de buna bu karakterin ‘jianghu’ içinde olduğu bilgisini ekleyin. Bu yapının içinde bir bayanın yaşayacağı zahmetler daha da fazla olacaktır. Sinemada iki sıkıntı benim için kıymetliydi. Biri ‘jianghu’ içinde karakterin olgunlaşmasını, ikincisi de yaş almayı, vaktin akışını gösterebilmek.
– Basın toplantısında sinemanın gençlik ve gençliğe duyulan nostaljiyle ilgili olduğunu söylemişsiniz. Biraz açabilir misiniz?
Karakterlerin 17 yıla yayılan öyküsüne ve ilgilerine baktığımızda değişim görüyoruz. Bin, Qiao’nun aşka olan inancını yıkıyor. Bin birebir vakitte kardeşlik ve sadakatle ilgili prensiplerini bir kenara bırakıyor ve Qiao’ya ihanet ediyor. Bence bu durum, toplumda da olan değişimi yansıtıyor ve toplumun metaforu olarak işliyor. Bu 17 yılda toplumsal ilerleme ismine neleri kaybettik, nelerden vazgeçtik? Bence bu yüzden, bir kayıp ve yıkım hissi nedeniyle izleyiciye nostalji duygusu geçiyor. Yani, ilerleme ismine kaybedilenler nedeniyle… Bu durum, yalnızca toplumun geneline değil, ikili bağlantılara de yansıdı. Bu 17 yılda sadakat, sorumluluk ve adalet kavramları kayboldu. İster istemez sineması izlerken karakterler ve toplum üzerinden geçmişe bakıp nelerin kaybolduğunu düşünüyoruz. Ayrıyeten gelecek de bilinmeyen. 17 yılda yaşananlar bir kırılmaydı. Hasebiyle herkesin neleri kaybettiğimizi ve bundan sonra ne yapacağımızı düşünmesi gerekiyor.
‘Hayal kırıklıklarını unutturan müzikler…’
– Village People’ın ‘Y.M.C.A.’ müziği sinemada değerli bir yerde. Neden bu şarkıyı seçtiniz?
Film 2001’de başlıyor. Bu yıllarda gençler ne yapıyordu? İşte, onu yakalamaya çalıştım. O periyotta gençler diskoya gidip vakit geçiriyordu ve bu diskolarda çalınan çok fazla yabancı müzik seçeneği yoktu. Bu devirde daima çalan iki müzik Pet Shop Boys’un “Go West”i ve Village People’ın “Y.M.C.A.”ydi. “Go West”i ‘Mountains May Depart’ta kullandığım için geriye “Y.M.C.A.” kaldı. Bence gençlerin bu müzikleri bu kadar sevmesinin nedeni, melodilerinin yanı sıra hayal kırıklıklarını bunlarla unutabilmesiydi.