Çin, ABD’nin milyarlarca dolarlık esere gümrük tarifeleri getirmesi, ülkenin akıllı telefon üreticisi ve 5G’de öncü firması Huawei’e yaptırımları devreye almasıyla birlikte bir türlü mutabakatla sonuçlanmayan müzakereler sonucunda yüksek teknoloji eserlerinde kritik değere sahip “nadir madenler” kartını ortaya koydu.
ABD Lideri Donald Trump’ın geçen yıl mart ayında fitilini ateşlediği ve birinci etapla Çin’den ithal edilen güneş panelleri ve alüminyuma uygulanan gümrük vergilerini artırmasıyla başlayan Çin-ABD ticaret savaşı, ikinci etabında Çin’in teknoloji şirketlerini amaca koydu.
İlk olarak Çinli akıllı telefon üreticilerinden ZTE’yi gaye tahtasına koyan ABD, Huawei’yi kıskaca almak için ataklar yapmaya başladı.
Huawei’nin kurucusu emekli asker Rın Cıngfey’in kızı ve şirketin mali işler yöneticisi Mıng Vancou’yu Aralık 2018’de Kanada’da tutuklattıran Washington idaresi, Çin-ABD-Kanada üçgeninde siyasi tansiyonu çizgi safhaya taşıdı.
Mıng olayı iki ülke ortasında başka bir “gerilim noktası” olarak varlığını korurken, ABD ile Çin ortasında 11 sefer düzenlenen ticaret müzakerelerinde iki tarafın heyetleri muahedeye varamadan ayrıldı.
Trump’ın, Google’ye, Huawei ile donanım, yazılım ve teknik hizmetler alanında iş yapmayı bıraktırarak Çin’e akıllı telefon pazarında yaptığı atılımlar Pekin tarafının yeni tavır takınmasına kapı araladı.
İkili bağlantılarda Çin medyası tarafından “Müzakereyse, elbette. Savaşsa savaşırız.” telaffuzlarının ön plana çıkarıldığı Google-Huawei krizinin devamında, Çin Devlet Lideri Şi Cinping’in yüksek teknolojili eserlerde kullanılması bakımından kritik kıymete sahip “nadir madenler”i işleyen bir fabrikayı ziyaret etmesi dikkati çekti.
Pekin idaresinin yeni tehdit ögesi “nadir madenler”
Çin-ABD ticaret hacmi geçen yıl yaklaşık 660 milyar dolar olarak gerçekleşirken, Çin’in ABD’ye ticaret fazlası yaklaşık 323 milyar dolar oldu. ABD’ye ticaret savaşında yaptırım ve gümrük vergisi misillemeleri bakımından dezavantajlı olan Pekin idaresi, son olarak “nadir madenler” ile bu ülkeyi tehdit etmeye başladı.
Çin’de devlet planlama teşkilatı olarak vazife yapan Ulusal Kalkınma ve Islahat Kurulu (NDRC) yetkilileri, Çin Merkezi Televizyonu (CCTV) aracılığıyla yaptığı açıklamada, “Biz dünyada ender elementleri üreten birinci sıradaki ülkeyiz. Çok sayıda gelişmiş ülkenin az madenler için Çin’e gereksinimi var. Ender maden kaynaklarının açık kullanımını güçlendirmek Çin ve tüm dünya iktisadının gelişmesi için epey değerli.“ sözlerini kullandı.
Açıklamada ayrıyeten, Çin’in az madenleri ABD’ye karşı yaptırım olarak kullanabilmesine yönelik, birilerinin Çin’in ihraç ettiği eserler üzerinden bu ülkeye baskı uygulaması durumunda “Çin halkı bundan hiç şad olmayacak.” yorumunda bulunuldu.
Nadir elementler ve Çin’in kapasitesi
Yenilenemeyen maden kaynakları olarak tanımlanan “nadir madenler” 17 çeşit elementten oluşuyor.
Ağır ve hafif ender element olarak iki ana kümeye ayrılan ender madenler, metalurji, petro kimya, optik, lazer, manyetizma, elektronik üzere çağdaş endüstrinin birçok alanında kullanılıyor. Dünyadaki ender madenlerin yüzde 80’ini üreten Çin, ayrıyeten ABD’nin ender madenler ithalatının yüzde 80’inin karşılıyor.
Söz konusu madenler, sivil endüstriden askeri endüstriye cep telefonları, elektrikli araç motorları, uydular ve savaş uçağı motorlarında kullanılmasıyla “endüstriyel katalizör” olarak söz ediliyor. Bu tarafıyla az madenler küçük lakin stratejik ögeler olarak görülüyor.
ABD’ye yaptırım çağrısı
NDRC yetkililerinin açıklamasının akabinde Çin’in vakit zaman resmi siyasetlerini da dünyaya direkt duyuran ülke basını koro halinde az madenler üzerinden ABD’ye yaptırım yapılması davetinde bulundu.
Çin Komünist Partisi’nin resmi yayın organlarından Küresel Times Gazetesi, “Nadir elementler Çin-ABD ticaret savaşında kullanılırsa, az elementlere yönelik ihracat yasağı güçlü bir silah olur.” formundaki haberiyle Çin’in ticaret savaşında güçlü bir silahı olduğuna işaret etti.
ABD’nin ticaret savaşında tansiyonu tırmandırması durumunda, “ABD, Çin’in kullanacağı daha fazla karşı tedbiri ve kararlığının olduğunu ve sonuna kadar savaşacağını görecek.” sözlerine de yer verildi.
Çin Devlet Ajansı Şinhua ise “ABD, ticaret savaşında az madenleri kaybetme riskini alıyor.” başlıklı haberinde ABD’nin öteki ülkelerin teknolojik kalkınmasını frenleyecek atılımlar yaparak, “uluslararası tedarik zincirinin hiçbir iktisadın tek başına götüremeyeceği kadar birbirine bağlı olduğunu gerçeğini” gözden kaçırdığı vurgulandı.
Başyazıda “Çin çok taraflılığın teşvik edilmesi konusunda tavrını vurguladı ve halkların çıkarlarını ziyan verecek bir ticaret savaşından kaçınmaya çalıştı. Fakat gerekirse, Çin’in oynayacak birçok kartı var” denilerek, Çin’in ABD’ye karşı ender madenleri kullanabileceğinin altı çizildi.
Çinli bir balıkçı teknesi 2010’da iki Japon savaş gemisine çarpmasının sonrasında Tokyo idaresi teknenin kaptanını gözaltına almıştı. Çin de misilleme olarak Japonya’ya ender elementlerin ihracatını yasakla kararı almıştı. Japonya’nın, kaptanı hür bırakmasıyla Pekin, ihracat yasağını kaldırmıştı.
Çin-ABD ticaret savaşında ticaret, teknoloji tansiyonundan sonra az elementler konusunda tansiyonun nereye kadar tırmanacağı ve bu tansiyonun yansımalarının Washington sınırında nasıl cereyan edeceği ise merakla bekleniyor.